GSYH Hesaplama Yöntemleri

Mert KILIÇ

Ülkelerin ekonomik faaliyetlerinin ölçümünde ve gelişme düzeylerinin hesaplanmasında en sık kullanılan ölçüt, gayrisafi yurtiçi hasıla (gross domestic product, GDP), ya da GSYH’dir. Kısa tanımı ile GSYH, bir ülkenin bir yıl içinde yerli ve yabancı kaynaklarla ürettiği tüm nihai mal ve hizmetlerin parasal değeridir (Eğilmez, 2019: 169). GSYH, en önemli makro göstergeler arasında yer almasına rağmen oldukça karmaşık ve zor hesaplamaları içermektedir. Bu nedenle bu yazıda anlaşılabilirliği korumak adına sadece GSYH’nin hesaplanma yöntemleri incelenmektedir.

Ülkelerin GSYH’si üretim yöntemi, harcama yöntemi ve gelir yöntemiyle ölçülebilmektedir. Bu yöntemlerin her biri ülkelerin ekonomik faaliyetleri üzerinde farklı bir bakış açısı sunmalarına rağmen aynı sonucu vermektedirler. Bu üç yöntemin neden aynı sonucu verdiğini bir örnekle daha iyi anlayabiliriz. Örneğin bir ekonomide üretim faktörleri tarafından 100 TL değerinde bir üretim çıktısı olsun. Bu 100 TL’lik üretim emek, sermaye, doğal kaynaklar ve girişimci tarafından üretildi. Dolayısıyla 100 TL’lik değeri tekrardan kendi aralarında paylaştıkları zaman gelir olarak emeğe- ücret, sermayeye- faiz, doğal kaynaklara- rant ve girişimciye- kâr olarak dönecektir. Tüm gelirleri topladığımızda ise üretime yani 100 TL’ye eşit olmak zorundadır. Son olarak tüm ekonomik birimlere üretim sonucu gelen 100 TL’lik gelir ise harcamalara (talebe) dönüşecektir. Dolayısıyla harcamalar da üretim ve gelire eşit olacaktır. Bu noktada üretimin gelire ve gelirin harcamaya dönüşmesindeki “zaman değerleri” bu örnekte dikkate alınmamıştır. Örnekten yola çıkarak üretim, harcama ve gelir arasındaki denkliği bir eşitlik olarak vermemiz gerekirse;

Toplam üretim = toplam gelir = toplam harcama şeklinde gösterilebilir. Bu eşitliğe milli gelir muhasebesinin temel özdeşliği adı verilir ve milli gelir hesaplamalarının temel yapısını oluşturmaktadır (Abel, Bernanke, & Croushure, 2017: 25).

1. Üretim Yöntemi

Üretim yöntemi, bir ülkede sabit bir dönemde üretici birimler tarafından üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin piyasa değeri olarak tanımlanmaktadır. Üretim yöntemini eşitlik şeklinde gösterelim (Eğilmez, 2019: 170):

GSYH= Ap + Ip + Sp + O

Ap: Tarımsal nihai üretimi,

Ip: Sanayi nihai üretimini,

Sp: Hizmetler nihai üretimini,

O: Hesaplamada bu üç kesim dışında kalan ve hesaba katılan diğer kalemleri gösterir.

2. Harcama Yöntemi

Harcama yöntemi, bir ülkede sabit bir dönemde üretilen tüm nihai mal ve hizmetlere yönelik yapılan toplam harcamalar şeklinde tanımlanmaktadır. Harcama yönteminde GSYH’yi bulmak için dört temel taraf toplanır. Bunlar; hane halkının nihai tüketimi, devletin nihai tüketimi, sabit sermaye yatırımları ve net mal ve hizmet ihracatıdır. Harcama yöntemini eşitlik şeklinde gösterelim (Abel, Bernanke, & Croushure, 2017: 31):

GSYH= C + I + G + NX

C: Tüketim

I: Yatırım

G: Kamu harcamaları

NX: Net mal ve hizmet ihracatı şeklindedir.

3. Gelir Yöntemi

Üretim yapılırken dört temel faktör tarafından yapılmaktadır. Bunlar; emek, sermaye, doğal kaynaklar ve girişimçidir. Bu üretim faktörlerinin üretim sonucunda oluşan gelirden aldıkları pay sırasıyla ücret, faiz, rant ve kârdır. Gelir yöntemi ise üretim faktörlerinin üretim sonucunda kendilerine düşen gelirlerin toplamı şeklinde tanımlanmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta ise üretime katkısı olmayan kesimin hesaba katılmamasıdır. ( Gelir yöntemi tanımında okuyucunun kafa karışıklığı yaşamaması için işgüçü ödemeleri, net faiz, işletme cari transfer ödemeleri vb. alt başlıklara değinilmemiştir.) Gelir yöntemini eşitlik şeklinde gösterelim (Eğilmez, 2019: 171):

GSYH= w + r + i + p + o

w: ücret gelirleri

r: rant veya kira gelirleri

i: faiz gelirleri

p: kârlar

o: diğerleri şeklinde gösterilmektedir.

Böylece GSYH hesaplanmasında kullanılan üç yönteme kısaca değinmiş olduk. Ülkeler bu üç yöntem çerçevesinde kendi GSYH düzeylerini hesaplamaktadır. Türkiye’de ise GSYH hesaplaması üretim yöntemiyle yapılmaktadır.

Kaynakça

Abel, A. B., Bernanke, B. S., & Croushure, D. (2017). Macroeconomics. New York: Pearson.

Eğilmez, M. (2019). Ekonominin Temelleri. İstanbul: Remzi Kitabevi.