Mehterhâne

 

Muhammed KUDU

    Mehterhane, yeniçerilerden oluşan, askeri müzik eğitimi veren bir kurumdur. Mehter müziğinin temellerinin Selçuklular zamanında, hem savaş, hem de Barış zamanlarında günde birkaç kez burularak bir gelenek halini alan " nevbet vurma" ile atıldığı bilinmektedir. Bu gelenek bir resmi devlet töreni havasındadır ve devletin bağımsızlığını ve gücünü. normal zamanlarda ki nöbet en önemlisi ikindi zamanında olmak üzere yarım yay şeklinde dizilmiş mehteran bölüğü tarafından vurulur. Davul zurna zil ve borular ayakta nakkareciler yere bağdaş kurarak çalar. İç oğlan başçavuşun vezir veya yeniçeri ağasına sunmak üzeri ihtiyaç sahiplerinin dilekçelerini toplaması ile başlayan tören halkanın ortasına gelen Mehter başının elinde çevganla konseri üretmesi ile devam eder, gülbank ve dualarla sona ererdi.   

    Mehter sazları zurna, boru, Mehter düdüğü, klarnet, davul, zil ve çevgan dır. Mehter takımı bu sazların sayılarına göre 7 8 9 10 ve 12 kat olarak düzenlenmiştir. İcracılar çaldıkları sazlara göre bölüklere ayrılmıştır.  Bu bölükler idare ettiğin kişiye  ağa denir. Mehter takımını ise toplu icra esnasında mehterbaşı ağası yönetir Mehter takımını ise sazların her birinden 9'ar tane olduğu ve bunlara insan seslerinde eklendiği düşünüldüğünde Mehter müziğinin Türk müziği tarihinde sayı ve ses gürlüğü bakımından en kalabalık toplu icra örneği olduğu anlaşılmaktadır.

 Mehter takımı barış zamanında da düğünlerde ve şenliklerde halk için toplu icralar yapmış meydanlarda fasıl dinletileri vermiştir. Evliya Çelebi'ye göre bu takımlar meydanlarda daha çok peşrevler saz semaileri gibi saz musikisi eserleri icra ederlerdi. meteoblue icralar halkın musiki anlayışı açısından bir tür eğitim vazifesi de görmüştür. Bu icralarda genellikle rast, mahur, suzinak, acem Haşian gibi makamlardan oluşan eserler icra edilmiştir. Bu makamlar yapıları gereği canlı ve coşkulu makamlar olduğundan Mehter müziğinin coşkusuna büyük katkıda bulunmuşlardır. müzik açısından mehterin ilgi çekici bir özelliği de önce nefesli sazların arkasından bütün heyetin çaldığı yumuşak ve gümbürtülü bölümlere nöbetleşe yer verilen karabatak tekniğidir. Bu toplu icra uslubu karabatak kuşunun suya başını daldırıp çıkmasını temsilen icranın ses görüldüğünün artırılması ve azaltılması şeklindedir. Ayrıca karabatak tekniğinde yaylı nefesli mızraplı saz grupları arasında belli cümlelerinde paylaşılması ile Türk müziği topluluğu icra geleneğinde renkli bir icra tarzı ortaya çıkmıştır. 

  Mehter müziği Osmanlı Devleti'nin askeri yapısında özellikle savaşlarda oldukça yararlı ve etkili olmuştur. Mehter takımları savaş meydanında askere büyük moral kaynağı olmuş verdiği cesaretle askeri savaşma isteğini arttırmış bunun sonucunda Osmanlı Devleti'nin zaferlerinden önemli derecede pay sahibi olmuştur. Mehterhane savaşlarda düşmana korku salma barış zamanında ise nevbet vurma görevlerinden başka müzisyenlerini kendi yetiştiren bir kurum olarak da ayrı bir öneme sahiptir. savaş meydanına gelirken kilometrelerce öteden duyulan ihtişamlı davul köş ve nakkarelerden oluşan vurmalı çalgılar yüksek ses gürlüğüne sahip zurnalar ve binlerce kişiden oluşan devasa bir düşmanı savaşma cesaretini kırmıştır. Bu sayede hiçbir savaşılmadan kan dökülmeden kazanılan savaşlar kendiliğinden teslim edilen kareler tarih sayfasında yerlerini almışlardır.

Kaynakça: Necati Gedikli Bilimselliğin Merceğinde Geleneksel Müziklerimiz ve Sorunları, Ege Üniversitesi Basımevi İzmir 1999 sayfa 134

Muhammet KUDU, Müzik ve Sahne Sanatları Lisans Öğrencisi.