Emine Naz GÖZÜKAN
Günümüzde Özbekistan sınırları içerisinde yer alan Buhara Zerefşan ırmağının aşağılarında yer alan vaha üzerine kurulmuştu. Etrafı çöllerle çevrili ve bozkır ormanlarla çevrili olan şehir Türkistan topraklarının en önemli kaynağı olan Amu Derya ve Sir Derya nehirleri arasında yer almaktaydı. Türkistan coğrafyasının ticaret ağında en önemli şehri konumundaydı. Batı Türkistan, Güney Rusya, Afganistan, Hindistan, Doğu Türkistan ve Çin arasındaki ticaret ağının merkezinde yer alıyordu.
Buhara Türkistan'ın en önemli ticaret merkezi olmasının yanında Türkistan'ın en fazla nüfusa sahip olan şehridir. Asya ticaretinin önemli bir durağı olan Buhara'da ticaret kervanlar vasıtasıyla gerçekleştirildi. Ticari eşyalar Rusya'dan develer vasıtasıyla Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'dan geçen demiryolu aracılığı ile Hazar Denizi, Bakü ve Moskova pazarlarına gönderilirdi. Ekonomik hayat Buhara'nın devamlı bir parçası olduğundan Buhara halkı tarım ve hayvancılık işlerinin yanında ticaretin ilerlemesi ile birlikte zanaatkarlıkta yapmaktaydı. Ticarette değiş - tokuş esası uygulanır ve Çin, İran ve Afganistan gibi komşu devletlerden alınan çeşitli çaylar, ipek, çanak çömlekler, boyalar, Rusya'dan getirilen pamuklu ürünler; şeker, kahve ve hırdavat vb. mallarla takas edilirdi. Buhara'da ticaret hakkında verilen kaynaklarda ticaretin miras şeklinde nesilden nesile geçtiği babanın ardından oğlunun işlerin başına geçmesi ile yürüdüğü bilgileri aktarılmıştır.
Türkistan şehirlerinin ticarette diğer Asya devletlerine nazaran ileri bir adımda yer almasının bir diğer nedeni de Rusların Türkistan pazarlarına olan ilgisi ile şekillenmiştir. Moskova Knezliği döneminde başlayan Rusya-Türkistan ticari ilişkileri Nijni- Novgorod şehrinde kurulan büyük panayır doğrultusunda ilerlemişti. Türkistan şehirlerinin ticari hayatı içerisinde Ruslar ile en fazla temasta bulunan şehir Buharaydı. Buhara Rus pazarlarına ham pamuk, karakul derisi, kurutulmuş meyve ve halı gönderirken kendi pazarlarına da Ruslardan ucuz tekstil ürünleri, şeker, gazyağı ve porselen gibi ürünler alıyordu. Buhara'nın ticari hayatında Ruslar bir o kadar önemli yer tutuyorsa Ruslar açısından da Buhara aynı derece de önemliydi. Ruslar Buhara pazarlarını hammaddelerine kaynak olarak görmekteydi. Özellikle de Rusya Buhara başta olmak üzere Türkistan Hanlıklarını ham pamuk ve ipek üretimi konusunda ticaret ortağı olarak görüyordu.
Buhara'da ticaret kurumsal bir düzende değildi fakat ticaret esnasında suça dair oluşumlar neticesinde ağır yaptırımlar uygulanırdı. Tüccarlar arasında yapılan hile, aldatma ve dolandırıcılığın yaptırımı oldukça ağır olurdu. Ticarette esnaf-müşteri ilişkileri oldukça önemliydi ve müşteri satın aldığı malı beğenmediği durumda bir hafta veya daha sonra iade edebilme hakkına sahip olup satıcı da müşterinin bu isteğini karşı çıkmadan parasını iade etmekle yükümlüydü. Türkistan malları yirmi dört dönümlük arazi üzerine kurulan Taşkent yakınlarındaki çarşıya kurulurdu. Bu çarşı Türkistan topraklarının en büyük pazar yeri idi. Çarşı içerisinde otuz iki adet cadde bulunup otuz iki adette esnaf loncası bulunurdu. Buhara çarşılarında ticari faaliyetler oldukça yoğun olur ve haftanın dört günü pazar kurulurdu.
Kaynakça: Doğan, Orhan ve Erdoğan, Aysel. (2017). Batı Türkistan Hanlıkları Kuruluştan Yıkılışa, Berikan Yayınevi, Ankara.
Türkistan’ın Keşif Çağı Rus Seyyah Burnaşev’in Gözünden Buhara, Kronik Kitap, İstanbul 2019.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder