Kitap Tanıtımı/ Book Rewiew
CH’ANG CH’UN, Cengiz Han’ın Ölümsüzlük Arayışı, çev. Gülşah Hasgüçmen, Kronik Kitap, İstanbul 2019, 256 s., ISBN: 978-605-7635-19-8
Kitap, bir takdim ve önsözün ardından giriş dört ana bölüm ve kaynakçalardan oluşmaktadır. Kitabın takdim kısmı kitabın editörü Serkan Acar önsöz kısmı ise kitabın yazarı Gülşah Hasgüçmen tarafından kaleme alınmıştır. Editör kitabın takdimi kısmında Türk kaynaklarının dil bakımından çeşitlilik gösterdiğini ve Türkler hakkında bilinen ilk kaynaklara Çin kaynakları vasıtası ile ulaştığımızı anlatmıştır. Yazar kitabın önsözünde Moğollar hakkında verilen bilgilerin seyyahlar aracılığı ile olduğunu ve bu bilgilerin Türkistan tarihi içinde ayrı bir öneme sahip olduğunu anlatmaktadır. Yazar kaleme aldığı eserin Türkistan Tarihinin coğrafyasına, etnografyasına ışık tutacağını belirtmiş ve eseri Türkçeye çevirirken Arthur Waley’in İngilizce neşrini esas aldığını ve 1976 yılında İstanbul Üniversitesi’nde yayınlanmamış bir doktora tezinden yararlanıldığını belirtmiştir.
Kitap kaynak bakımından oldukça zengin bir içeriğe sahiptir. Kaynaklarında Türkçe, Rusça ve Çince eserler yoğun olarak kullanılmıştır. Kaynakların kullanımında verilen bilgiler detaylı olarak verilmiş olup metin içerisinde yeni geçen kelimelerinde anlamları kapsamlı olarak anlatılmıştır. Dört bölüm adı altında neşredilen kitabın dili açık ve anlaşılır olup okuyucularına sunulmuştur. Cengiz Han’ın dini politikaları ekolünde Asya coğrafyasında ortaya çıkan dinlerin tarihine meraklı okuyucu kitlesine hitap etmekte, dinlerin tarihi, amaçları ve birbirleri ile olan mücadeleleri hakkında bilgi verilmektedir.
Kitabın birinci bölümü (s.17-66) Moğolların Dini Politikası bölümüdür. Bu bölüm Cengiz Han’ın Ortaya Çıkışı ve Ch’ang Ch’un Zamanında Türkistan, Moğolların Dini ve Budizm, Cengiz Han’ın İmtiyazlı Budist Keşişi Hai- Yün, Taoizm ve Tarihi Gelişimi, Taoizm’in Ch’üan Ch’en Mezhebi ve Çin Simyası ve Taoizm adlı altı kısımdan oluşmaktadır. Bu bölümde yazar Moğol imparatoru Cengiz Han’ın kabileler halinde yaşayan Türk – Moğol kabilelerini hakimiyeti altına aldıktan sonra kurduğu imparatorluğun farklı milletlerle etkileşim halinde bulunmasını bir sonucu olarak içine düştüğü dini arayış ele alınmıştır. Cengiz Han’ın seferlerinden sonra yakıp yıktığı bölgelerde din adamlarına verdiği ayrıcalıklar ve Taocu üstat Ch’ang Ch’un ile olan ilişkisi anlatılmıştır. Yazara göre Cengiz Han’ın üstat Ch’ang Ch’una gösterdiği ilginin amacı ondan bir şeyler öğrenmekten çok ölümsüzlük iksirini elde etmektir. Ayrıca bu bölümde Tao mezhebinin kökeni hakkında bilgiler verilmiş ve bu mezhep içerisinde Çin simyasının önemi anlatılmıştır.
Kitabın ikinci bölümü (s.67-100) Ch’ang Ch’un ve Seyahatnamesi bölümüdür. Bu bölüm Yaşam Öyküsü (1148-1227), Ch’ang Ch’un ve Cengiz Han, Cengiz Han’ın Gönderdiği Davet Mektubu, Heyetin Reisi A- li- Hsien, Seyahat ve Önemi ve Ch’ang Ch’un Seyahatnamesi: Hsi Yu Chi adlı altı kısımdan oluşmaktadır. Yazar bu bölümde esere konu olan zatın yaşamına değinmiş ve onun mensubu bulunduğu Tao inancının öğretilerine sahip olduğunu anlatır. İyi kişiliği ve barışçı yapısı ile tanınan üstat Ch’ang Chun Cengiz Han tarafından gönderilen davet mektubu ile karargahına çağrılır. Cengiz Han ondan sonsuz yaşamın sırrını öğrenmek isterken üstat da imparatorun yaptığı katliamın ardında kalan insanları güvence altına almaktı. Bu bölümün en önemli kısmı üstat Ch’ang Ch’un Cengiz Han’ın karargahına doğru gittiği 3 yıllık yolculuğu esnasında Moğol hakimiyetinin daha başlamadığı Türkistan coğrafyasından bahsetmiştir. Üstadın anlatımları hem kadim Türkistan tarihi hem de erken Moğol devri açısından önemli bir kaynaktır.
Kitabın üçüncü bölümü (s.101-116) Ch’ang Ch’un Maiyeti ve Umumi Meseleler bölümüdür. Bu bölüm Seyahate Katılan Müellif Li Chih- Ch’ang, Mihmandar Çinkai, Teolojik Bir Tartışma Ch’ang Ch’un ve Yeh-lü Ch’u-ts’ai, Ch’ang Ch’undan Sonra Taoizm-Budizm Rekabeti, Sun Hsi’nin Ch’ang Ch’un’un Eserine Yazdığı Medhal ve Ch’ang Ch’un Seyahatnamesi Hakkında Hazırlanan Bir Teze Dair adlı altı kısımdan oluşmaktadır. Yazar bu bölümde Ch’ang Ch’un’un ölümü üzerine mezhebin durumu ele alınmış olup Taoizm- Budizm rekabeti ve Moğol yöneticilerinin bu rekabette etkili bir rol oynadığını anlatmıştır. Seyahat esnasında Ch’ang Ch’un yanında bulunan müşridi lil- Chih Ch’ang gezi boyunca kaleme almış olduğu tasvirleri ile Türkistan Tarihinin aydınlatılmasına kaynak olmaktadır. Üstat Ch’ang Ch’un’un Han ile görüşme yapmasının ardından ön plana çıkan Ch’üan Chen mezhebi etrafına mürit toplamaya başlayınca diğer mezhepler geri planda kalmıştı ve bu durumda Yeh-lü Ch’u-ts’ai önderliğinde iddialar ortaya atılmıştır. Üstat ve Han’ın görüşmelerini kaleme alan Moğol bitikçisi Çinkai’nin hayatı neşredilmiş ve onun Moğol ordusunda yaşanan taht kavgasında hanlığın başına Hristiyan birini oturtmaya yönelik hareketi sonucu idamına giden süreç anlatılmış ve bu doğrultuda Moğol hanlarının dini düşünceleri belirlenmiştir.
Kitabın dördüncü bölümü (s.119-238) Ch’ang Ch’un Seyahatnamesi bölümüdür. Bu bölüm I. Kısım ve II. Kısım adlı iki kısımdan oluşmaktadır. Yazar bu bölümde Üstat Ch’ang Ch’un’un Moğol imparatoru Cengiz Han’ın karargahına yaptığı yolculukta gittiği yolları, nehirleri, ağaçları, katıldığı dini merasimleri, gittiği yerlerde ki halkın kendisine olan tutumu ve yolculukta yaşadıkları kerametler aktarılmıştır. Yazar üstat Ch’ang Ch’un’a verilen unvanlardan bahsetmiş ve bu unvanların anlamlarını dipnotlarda açıklamıştır. Genç yaşlarda Taoizm ile tanışıp bu öğretileri doğrultusunda dikkat çeken Ch’üan Chen mezhebinin baş keşişi olan Ch’ang Ch’un sonsuz yaşam çalışmaları doğrultusunda Moğol imparatoru Cengiz Han’ın da dikkatini çekmiş ve ondan karargahına gelmesi konusunda davet mektubu almıştı. Bu bölümde Moğol İmparatoru Cengiz Han’ın yolculuğu esnasında üstat Ch’ang Ch’un’a yazdığı her mektupta yolculuk esnasında sıkıntı yaşayıp yaşamadığını sorması, otağına gelebilmek için meşakkatli bir yolculuğu gerçekleştirdiğini belirtmesi ve adamlarından üstat ve müritlerinin sıkıntı çekmemeleri adına emirler vermesi Han’ın ölümsüzlük hakkında ki bilgilere ne kadar ehemmiyet verdiğinin bir göstergesidir.
Sonuç olarak kaleme alınan bu eser Cengiz Han’ın Moğol imparatorluğunu kurmasının ardından bölgede yer alan dinlere olan bakış açısının ele alındığı kapsamlı bir kaynak olmaktadır. Yerli ve yabancı kaynaklarla hazırlanan bu çalışma Moğollar ekseninde din adamlarının ve mezheplerinin etkisini ele almaktadır. Bu çalışma tarihin en önemli hükümdarlarından biri olan Cengiz Han’ın dini arayışlarını ve bu arayışları neticesinde de temas ettiği milletlerin inanmış olduğu dinlere olan bakışları ele alınmıştır. Cengiz Han’ın ölümsüzlük mefhumuna olan alakası teması üzerinden değerlendirdiğim bu kitabın aynı zamanda Türkistan ve Moğol tarihine olduğu kadar adı geçen bölgenin coğrafyası ve ekonomisine dair günümüze kadar ulaşan bilgilere ışık tuttuğunu düşünüyorum. Cengiz Han ve Moğolların dini hayatları, din politikaları üzerine neşredilecek olan eserlere de başvuru eseri mahiyetinde olduğu kanaatindeyim. Değerlendirmesini yaptığım Cengiz Han’ın Ölümsüzlük Arayışı adlı kaleme alınan bu çalışmanın referansları bakımından son derecede eşsiz bir kitap olduğunu düşündüğüm kadar Moğol tarihi konusunda bilgi sahibi olmak isteyen okuyucuların kısa zamanda güçlü bir devlet kuran Cengiz Han’ın ne derece kuvvetli olduğunu anlamaları açısından önemli olabileceğini düşünmekteyim.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder